Yıllardan beri fizikçilerin başlıca hayali düşük maliyetle çevre dostu enerjiyi üretecek kaynağı bulmak. Birçok bilim insanı bu yoldaki ümidini "termonükleer füzyon" teknolojisine bağlamış durumda.

"Termonükleer füzyon" teknolojisi güneşin içinde olup bitenleri taklit etme prensibine dayanıyor. Güneş ve benzeri yıldızların saldığı enerji, hidrojen atomu çekirdeklerinin birleşerek bir helyum çekirdeği oluşturması sonucu açığa çıkan enerjiden kaynaklanıyor. Amacı sürekli nükleer füzyon tepkimesi yaratmak olan ITER projesiyle güvenli, etkili ve çevre dostu bir enerji kaynağı elde edilmesi hedefleniyor. İşte bu amaçla Fransa da bir test reaktörü inşa ediliyor.

1991 yılının Kasım ayında İngiltere de bulunan JET adlı test reaktöründe çalışan fizikçiler bir ilke imza attı. Sadece iki saniye için de olsa ilk kez kontrollü bir ortamda hidrojen atomu çekirdeklerinin birleşerek bir helyum çekirdeği oluşturmasını sağladılar. Bu başarı daha büyük bir test reaktörünün, yani ITER in inşasının önünü açtı.

Avrupa Birliği 2005 yılında Japonya, Güney Kore, Çin, Rusya, Hindistan ve ABD nin işbirliğiyle Fransa nın güneyinde ITER test reaktörünün inşasına başladı. Reaktörün toplamda 5 milyar euroya mal olması ve 2018 yılında tamamlanması planlanıyordu.

Planlanandan tuzluya patlayacak

Ancak 2008 yılına gelindiğinde reaktörün planlanandan çok daha tuzluya patlayacağı gün ışığına çıktı. Uzmanlar önceden hesaplanan rakamın aksine ITER in en erken 2026 yılında tamamlanabileceğini, üstelik yaklaşık 15 milyar euroya mal olacağını kaydediyor.

Test reaktörünün planlanandan üç kat pahalıya mal olmasının ardında üç neden yatıyor. Bunlardan ilki hammadde fiyatlarında yaşanan artış... Bu artışla birlikte reaktörün inşasında kullanılan özel çelik ve metallerin fiyatları da fazlasıyla yükseldi. İkinci nedense reaktörle ilgili ilk hesaplamaların kabaca yapılmış olması ve gerekli bazı ayrıntıların beklendiğinden daha fazla tutması. Son nedense ITER in dünya çapında 7 farklı ortağının bulunması.

Proje yöneticilerinden Hartmut Zohm bunun yarattığı sorunları şöyle dile getiriyor : "İnşaatta kullanılan parçaların tek bir ortaktan değil, birkaç farklı ortaktan sağlanması durumunda, maddi bir kayıp ortaya çıkıyor. Bu da giderlerin artmasına neden oluyor."

Çevrecilerden yoğun eleştiri

ITER projesinde yaşanan bu planlama sıkıntıları nedeniyle proje ekibinin değiştirilmesine ve projenin altyapısının yeniden gözden geçirilmesine karar verildi. Zira proje giderlerinin yaklaşık yarısını ödemekle mükellef olan AB nin bu miktarı karşılayabilmek için diğer araştırma programlarından kesintiye gitmesi gerekiyor.

Ancak bu durum çevrecilerin yoğun eleştirilerine yol açtı. Greenpaece in nükleer uzmanlarından Heinz Smital, ITER sayesinde enerji üretmenin mümkün olmadığına, bunun sadece bir araştırma projesi olduğuna dikkat çekiyor. Smital şu açıklamayı yapıyor : "Termonükleer füzyon çok büyük bir bilimsel mücadele... Gerçekleştirmek için 100 milyon derece sıcaklığa ulaşılması gerekiyor. Bu kesinlikle bilimsel anlamda çok heyecan verici… Ancak bu teknolojiye sanki enerji ihtiyacını karşılayacakmış muamelesi yapılmamalı."

Smital bu nedenle ITER projesinin durdurularak, buraya harcanması planlanan milyarlarca euronun çölde dev güneş enerjisi panelleri inşa edilmesi gibi yenilenebilir enerji yatırımlarına aktarılması gerektiğini vurguluyor.

Almanya Federal Eğitim ve Araştırma Bakanı Annette Schavan da ITER projesini desteklemeye devam ettiğini, ancak AB’nin bu dev proje için sorgusuz sualsiz açık bir çek vermemesi gerektiğini belirtti. www.dw-world.de/dw / 27 Temmuz 2010